Yerin Sistemleri Nelerdir?

[Ihsan]

Yerin Sistemleri Nelerdir?

Dünya gezegeni katılaşmaya, bir kabuğu oluşturmaya başladıktan sonra, onun yaşamını sürdürecek sistemleri de oluşmaya başladı. Bu oluşum süreci, örneğin, sistemlerden en önemlisi olan atmosferin meydana gelişi ve içeriğindeki gazların oranının bugünkü halini alışı milyarlarca yıl sürdü. Keza hidrosfer veya biyosfer gibi muazzam sistemler, milyonlarca yıl devam eden zaman içinde birbirleri ile etkileşimli süreçler dizisi şeklinde oluştu.

Dünya gezegenine, kutuplardan biraz basık, ekvatordan da biraz şişkince olması nedeniyle bire bir tam küre olmasa da, geometrik olarak kabaca küre şekillidir diyebiliriz. Bu kürenin yaşayabilmesi, sürekli canlı kalabilmesi için, birbirleri ile devamlı etkileşimde olan sistemlere gereksinim vardır. Dünya´nın sistemleri o kadar karmaşık yapılıdır ki, onların oluşturduğu birçok olay, içinde yaşayan tüm canlıları etkilediği gibi birbirlerini de etkilemektedir.

Dünya´nın sistemleri, merkezinden, daha doğrusu çekirdeğinden başlayıp yukarıya doğru devam eder ve kürenin çevresi ile uyumlu olarak onu bir kılıf gibi sarar. Dünya´nın merkezinden başlayıp katı Yerküre´ye kadar devam eden, genelde magmanın yer aldığı, binlerce santigrat yükseklikteki sıcaklıkların ve basıncın hüküm sürdüğü astenosfer, parçalanmış litosferdeki kıtaları, levhaları yerinden oynatan, onları hareket ettiren tüm konveksiyonel ısı akımlarının hüküm sürdüğü ve yanardağlardan çıkan magmanın da kökeni olan bir ateş küredir.

Bunun üstünde küreyi çepeçevre saran ve kayalardan oluşan taş küre. diğer adıyla litosfer bulunur. Litosferin faylarla kırılması sonucunda hareketli birçok tektonik levha meydana gelmiştir. Bu levhalar yukarıda belirttiğimiz gibi değişik tipteki faylarla sınırlıdır.

Burada sınıflamaya dikkat edelim. Örneğin astenosfer denildiğinde fiziksel; manto, çekirdek veya iç çekirdek denildiğinde de kimyasal özellikler dikkate alınmalıdır. Keza bu bütün “sferler”, diğer adıyla bütün küresel sistemler için geçerlidir. Başka bir örnek de litosfer için geçerlidir. Litosfer kabuk dediğimizde, kimyasal özellikleri olan okyanusal kabuk ya da kıtasal kabuktan söz etmiş oluruz.

Yeryuvarı sistemlerinin içinde en gelişmiş olanı ve büyüğü biyosferdir. Bu tüm litosferi, hidrosferi ve atmosferi kapsar, kısaca yaşam küresi diye de adlandırılabilir.

Hidrosfer ya da su küresi tüm denizler ve okyanusları kapsar, yüzölçümü karalara göre çok daha fazladır. Atmosfer ise gazlardan oluşmuş bir küredir, tüm yeryuvarını sarar. Boşluk bulduğu her tarafa girer. Burada biyolojik özellikler dahili hava olayının tümü meydaba gelir. En önemlisi yaşam için gerekli olan gaz kompozisyonu atmosferin bileşiminde bulunur.

Tüm bu sistemler, yeryuvarının oluşumu süresince birbirilerine bir zincirin halkaları gibi bağlanarak, başka bir ifadeyle birbirinden bağımsız olamayan sistemler şeklinde milyarlarca yıl süren evrimleşme süreci içinde gelişerek oluşmuşlardır.

Kaynak: bilenyok.com